Pośród kłujących, rosłych zielsk (czyli inakszy habaziów) znaleźć można kilka bardzo cennych gatunków, począwszy od Czarciego Żebra czyli Ostrożenia warzywnego (Cirsium oleraceum), przez Ostrożeń polny (Cirsium arvense) i lancetowaty (Cirsium lanceolatum syn. Cirsium vulgare), Oset zwisły (Carduus nutans) i nastroszony (Carduus acanthoides) oraz Popłoch (Onopordum acanthium). Wszystkie solidnie kłują a dlaczego to sama Matka Natura podpowiada – są tak cenne, że muszą się bronić kolcami by przetrwać. Wiele z nich zostało dobrze opisanych przez dr Henryka różańskiego i wielu współczesnych polskich fitofarmakologów:

1. Cirsium arvense
   https://rozanski.li/806/ostrozen-polny-cirsium-arvense-l-scopoli-w-medycynie-ludowej/
2. Cirsium oleraceum
   http://www.czytelniamedyczna.pl/3843,ostrozen-warzywny-cirsium-oleraceum-l-scop-substancje-aktywne-mozliwe-zastosowa.html
   https://rozanski.li/803/herba-cirsii-oleracei-ziele-ostrozenia-warzywnego/
   oraz wcześniej u mnie
   https://staryzgred.home.blog/2019/05/30/dioskowe-ziobro/
3. Onopordum acanthium (niestety deczko przejaskrawiony w jego właściwościach trujących)
   https://bialczynski.pl/2012/08/07/przeploch-poploch-ziele-przeplata-perepulta-lzawiczka-lzy-czarodany-cebula-czarownic-albo-niedzwiedzi-czosnek-i-konopie-krzew-platwy-przepigoly/

No cóż – tak to już jest, że nawet osoby posiadające ciut większe wykształcenie mają tak horrendalne braki w wiedzy botanicznej, że często trafiają się „kwiotki” wołające o pomstę do nieba – graficzkę istniejącą w Diabelskich Czeluściach Ynterneta pozostawię bez komentarza…

Tym razem jednak skupię się na największym z nich czyli Popłochu.

Onopordum acanthium – Popłoch, czasem zwany Przedpłochem, przez rolników nazywany Diabelskim Chwastem. Na niektórych forach i blogach znów pojawia się „Nowomoda na Ziółka” i mylnie go Czarcipłochem nazywają – na Litwie nazwa ta przynależy Ostrożeniowi warzywnemu (Cirsium oleraceum) a na kresach polskich odnosi się do Ostu nastroszonego (Carduus acanthoides) czasem zwanego zwyczajnym. Dopiero w głębokiej Rosji spotkać czasami można starowinki zowiące go Czartopłochem (Чертополох). Nazwa rodzajowa Onopoedum pochodzi od efektu jaki ta roślina wywołuje u osłów, które często ją zjadają – onos (gr. όνος = osioł) i perdon ( gr. πoρδον = wiatry)… fajnie – co nie?

Popłoch to dwuletnia roślina z rodziny astrowatych. Roślina jest szeroko rozpowszechniona na świecie – rośnie w Europie i Azji a także zawleczony został do obydwu Ameryk i na kontynent Australijskim. Dorasta on do 3 metrów wysokości i jest naprawdę pięknym, wspaniale kwitnącym habaziem.
Popatrzcie – to nie PhotoShop.

^{fot Steve Dewey}

Ze względu na jego „owłosienie” często bywa zwany Cotton Thistle czyli Bawełnianym Ostem ze względu na meszek jaki go porasta – jest delikatny i białawy sprawiający wrażenie jakby był oblepiony bawełną.

^{fot. własna}

Popularna także jest nazwa odnosząca się do symboliki tej rośliny a mianowicie Scottish Thistle, gdyż jest ona symbolem narodowym Szkotów. Niestety literatura anglosaska nie rozpieszcza Nas w omówieniach tego gatunku.

Bardzo popularne jest to zioło u naszych wschodnich sąsiadów – zowią go przeróżnie:

• Tатарник обыкновенный
• Татарник колючий
• Tатарка
• Басурманская трава
• Бодяк красноголовый
• Будяк
• Bолчец
• Дедовник
• Драпач
• Жабра трава
• Kолкий арепейник
• Kолючник
• Oслиная колючка
• Oсот повалотный
• Oнопордон
• Патаварт
• Pепей колючий
• Чертогон
• Чертополох

^{fot. Олга Курдюкова}

Pędy rośliny pierwszego roku są używane w kuchni wielu krajów Europy wschodniej i środkowej: koszyczki kwiatowe po usunięciu płatków i przylistków stanowią odpowiednik karczochów. Dodatkowo kwiatostany zawierają kompleks enzymów proteolitycznych onopordozyn, które są stosowane jako środek ścinający mleko w serowarstwie. Młode listki sa bardzo smacznym warzywem. Korzenie przyrządza się jak szparagi. Tłuste nasiona są przysmakiem ptactwa a dawniej tłoczono z nich olej spożywczy.

Pewno ci z Was, którzy lubią się uraczyć „zielonym” chętnie wypróbują stary przepis na Polskie Karczochy:

• koszyczki kwiatowe popłochu
• szczypta soli
• sok z jednej cytryny
• łyżka masła
• pół łyżeczki cukru
• trzy łyżki masła
• trzy ząbki czosnku

1. usuńcie z koszyczków kwiatowych płatki i twarde przylistki
2. w garnku zagotujcie osoloną wodę z sokiem z cytryny, masłem i cukrem
3. wrzućcie koszyczki na wrzątek i gotujcie przez około dziesięć minut
4. w rondelku roztopcie masło i dodajcie roztarty z solą czosnek
5. odcedzone koszyczki ułóżcie na ogrzanej salaterce i polejcie roztopionym masełkiem – smaczności.

Teraz nieco nudniej bo bardziej naukowo…

Co znaleziono w surowcu jakim jest Popłoch:

Flawonoidy
Z nadziemnej części wyizolowano apigeninę i luteolinę, które występują zarówno w liściach ijak i w kwiatach. Ponadto inne metoksy pochodne taie jak nepetyna, chryzeriol, hispidulina i pektolinarigenina. Eriodiktyol, kwercetynę oraz cyjaninę znaleziono w kwiatach.

Lignany
W całym ziole znaleziono także lignany, takie jak pinoresinol, syringaresinol i medioresinol. Natomiast korzenie zawierają diizowalerianian nitidaniny a także arktiin.

Kumaryny
Wykryto obecność w rośline aeskuliny i aeskuletyny.

Terpenoidy
Wszystkie części zioła zawierają laktony seskwiterpenowe i triterpenoidy takie jak pochodne elemanu, germakrenu, eudesman i guaiana. Podejrzewa się, ze związki te mogą odgrywać rolę w działaniu przeciwnowotworowym Popłochu.
Znaleziono także pochodne gwajanu: estafiaton, zaluzaninę C oraz tetrahydrozaluzaninę C . Germakranolidy (onopordopikrynę oraz arktiopikrynę).

Alkohole triterpenowe
Wyizolowane zostały także alkohole triterpenowe: amiryna, lupeol oraz triterpenoid taraxasterol.

Steroidy
W niełupkach nasion wykryto obecność awenasterolu, kampesterolu, stigmasterolu, β-sitosterolu, brasikasterolu i cholesterolu.
W oleju uzyskanym z tłoczenia nasion stwierdzono wolne sterole: β-sitosterol, kampesterol, oraz śladowe ilości sitosterolu i stigmasterolu. Wównież obecne są kwasy tłuszczowe: kwas linolowy, oleinowy, palmitynowy, stearynowy i pentadekanowy. Łączna zawartość kwasów nasyconych i nienasyconych w nasionach dojrzałych wynosiła 0,11–2,23 mg/g. Zidentyfikowano kwasy epoksydowe, takie jak kwas wernolowy i koronarowy; kwasy nasycone, takie jak kwas hentriakontanowy, nonakozanowy, stearynowy, palmitynowy, arachidowy, pentadekanowy, margarowy, mirystynowy i behenowy; kwasy nienasycone z jednym wiązaniem podwójnym, takie jak kwas palmitynowy, oleinowy, gadolowy, erukowy i wakenowy; i wielonienasycone kwasy, takie jak kwas linolowy.
W liściach natomiast wykryto obecność kwasów linolowego i linolenowego. Ponadto w korzeniach stwierdzono kwas oktadekadienowy.

Do celów leczniczych zbiera się korzeń (z pierwszorocznych rozet) i ziele drugorocznego, kwitnącego popłochu. Skład chemiczny części nadziemnej i korzeni jest interesujący i ciekawy. Bardzo dokładne badanie tego zioła opublikowano w 2019 roku w pracy „Traditional Medicine Plant Onopordum acanthium – chemical composition and pharmagological research” autorstwa Ekateriny Robertovnoy Garsiya, Dmitrija Alexeevicha Konovalova, Arnolda Alexeevicha Shamilova, Margatity Pietrovnoy Glushko i Kulpan Kenzhebaevnoj Orynbarsarovoy z departamentu Farmakognozji Botanicznej i Technologii Preparacyjnej Medycznego Instytutu Farmaceutycznego w Piatigorsku.
Zainteresowani mogą odnaleźć tą publikację bo jest dostępna nieodpłatnie.

^{fot. Виктор Колесников}

Teraz odrobina etnofarmakologii czyli jak Popłoch stosowano dawniej.

Przede wszystkim ceniono zioło za jego właściwości moczopędne, osłaniające, pobudzające układ nerwowy a także leczące i ożywiające skórę. Korzeń i ziele popłochu stosowano dawniej w leczeniu ropiejących ran a także tonizujący pracę serca. Sok ze świeżych liści stosowano przy owrzodzeniach o charakterze nowotworowym, natomiast napary (herbatę) przy stanach zapalnych dróg moczowych.

Właściwości zioła przekazywane z pokolenia na pokolenie zostały zostały potwierdzone eksperymentami farmakologicznymi z ekstraktami i poszczególnymi związkami metodami in vitro oraz in vivo w cytowanej powyżej pracy. Tradycyjne stosowanie Popłochu jako rośliny jadalnej, źródła miodu (w Patagonii na dziko rosnących roślinach pożytek mają tamtejsi pszczelarze), środka przeciwzapalnego, przeciwnowotworowego i kardiotonicznego, świadczy o bezpieczeństwie i nietoksyczności tej rośliny (wbrew temu o czym wspominał Czesław Białczyński jakoby „był trujoncen„).

W medycynie ludowej odwar z ziela stosuje się w leczeniu ropnych ran, zmian nowotworowych skóry a także i tężca. Rosyjscy lekarze stosują odwar jako środek profilaktyczny po operacjach usuwania nowotworów złośliwych, w leczeniu tocznia, wrzodów i skrofuli. Ponadto tą postać leku stosuje się przy reumatyzmie, dnie moczanowej, zapaleniu pęcherza a także i w przeziębieniach. Napar z kwiatów służy do przemywania w choróbach spojówek. Odwar z korzeni jest stosowany jako silny środek przeciwzapalny. Sok ze świeżych roślin stosuje się w leczeniu nowotworów skórnych, czyraków, wysypek krostkowych, pęknięć skóry i wyprysków. Napar stosuje się do płukanek przy aftach i pęknięciach w kącikach ust. Kąpiele z mocnych naparów dobrze oczyszczają i leczą zmiany skórne a także usuwają cellulit. W Bułgarii odwar z zioła polecany jest na kaszel, astmę, nerwice serca, kołatanie serca. Zewnętrznie w postaci płukanek i okładów m.in. na ropny trądzik. W ormiańskiej medycynie ludowej stosowany jest jako środek przeciwzapalny i bakteriobójczy. Koszyczki kwiatowe są stosowane jako środek przeciwnowotworowy. Odwar z ziela polecany jest przy nerwicach serca, astmie, chorobach skóry.

Teraz najważniejsze – przetwory i dawkowanie.

Napar z liści:
łyżkę liści pozostawić na cztery godziny w szklance wrzącej wody, odcedzić. Pół szklanki wypija się 2-3 razy dziennie.

Zimny macerat wodny z kwiatów i liści:
20 gramów surowca zalewa się szklanką przegotowanej i wystudzonej wody, odstawia na cztery godziny po czym odcedza. Stosuje się ćwierć szklanki trzy razy dziennie. Ta postać zalecana jest przykołataniu serca, zapaleniu oskrzeli, przeziębieniach, zapaleniu pęcherza, niedociśnieniu, zapaleniu nerek a także w stanach osłabienia organizmu. Taki macerat stosuje się także zewnętrznie na karbunkuły, oparzenia, odmrożenia i czyraki w formie przemywań.

Gorący macerat wodny z liści:
15 gramów surowca zalewa się 300 mililitrami (półtorej szklanki) wrzątku i odstawia pna godzinę pod przykryciem po czym odcedza. Nadaje się do leczenia zmian skórnych o charakterze wyprysków i egzem.

Odwar
20 gramów kwiatów i liści zalewa się 300 mililitrami gorącej wody i gotuje na małym ogniu przez około kwadrans pod pokrywką. Po odcedzeniu stosuje się go cztery razy dziennie między posiłkami po dużej łyżce. Ta forma leku ziołowego stosowana jest w leczeniu hemoroidów, reumatyzmu, kaszlu, zapaleniu pęcherza i w zbyt szybkim biciu serca. Odwar nadaje się również do przemywania ropni, wrzodów, nie gojących się ran. Można go zastosować również jako składnik balsamów i lub do okładów trudno gojących się czyraków.

Świeży sok:
Należy wziąć świeżą całą rośłinę, spłukać, usunąć wszystkie kolce, przekręcić przez maszynkę do mięsa i wycisnąć sok z rośliny. Jest stosowany zewnętrznie do okładów w leczeniu ran i owrzodzeń.

Preparaty ziołowe z Popłochu nie wykazują toksyczności i nawet przy długotrwałym stosowaniu nie powodują skutków ubocznych. Działają kardiotonicznie, zwiększają siłę skurczów serca, zwężają naczynia obwodowe, podwyższają ciśnienie krwi, napięcie mięśni gładkich oraz zwiększają diurezę. Mają również działanie bakteriobójcze.

No i najistotniejsze – Przeciwwskazania

• choroby układu krążenia (nadciśnienie i choroby współistniejące – arytmia, tachykardia itp.)
• ciąża i laktacja
• nie zaleca się stosowania u dzieci poniżej 12 roku życia, z wyłączeniem stosowania zewnętrznego, w szczególności okładów
• indywidualna nietolerancja na rośliny astrowate

Prowadzone badania fitofarmakologiczne wskazują, że Onopordum acanthium jest ziołem zarówno profilaktycznym i leczniczym. Wyciągi z liści, korzeni i nasion potwierdzają przekazywane przez zielarzy właściwości. Efekty te można wykorzystać w leczeniu przewlekłych stanów zapalnych, normalizowanie wysokiego ciśnienia i zapobieganiu różnym typom nowotworów. Bardziej szczegółowe badania składu chemicznego badania porównawcze Popłochu i gatunków jemu pokrewnych, takich jak Onopordum illyricum, Carduus nutans i Cirsium vulgare napawają optymizmem.

^{fot. Марина Скотникова}

źródła:

• Пастушенков Л. В., Пастушенков А. Л., Пастушенков В. Л. „Лекарственные растения – Использование в народной медицине и быту” 1990
• Попов А.П. „Лекарственные растения в народной медицине” 1960