Lubię w czeluściach Ynterneta i starych zapiskach odnajdywać opisy ziółek całkowicie zapomnianych. Dziś pora na Habazia o solidnych rozmiarach, który niejednego z Was wpuścił „w maliny„.

• Prickly Sow Thistle
• Raue Gänsedistel
• Laiteron piquant
• Grespino spinoso
• Cerraja
• Gekroesde melkdistel
• Осот шероховатый…
• Sonchus asper czyli Oset-Nieoset ino Mlecyk ze Kolcyma, czasem spotykany pod synonimem Sonchus spinosus.

Nad morfologią nie będę się tu szczególnie rozpisywać z bardzo istotnego względu – zarówno Mlecz zwyczajny jak i Mlecz kolczasty rosnąc obok siebie często tworzą spontaniczne mieszańce o cechach tak różnych, że trudno jest je identyfikować (powodu można domniemywać w tym jaki gatunek jest matczynym a jaki ojcowskim).

To solidny Habaź bez problemu łapiący półtorej metra wzrostu o wyglądzie łudząco podobnym do Ostów lub Ostrożeni. Jednak jego właściwe pochodzenie zdradza dopiero cieknące z uszkodzonych części białe, lepkie mleczko. To właśnie ono sprawia, że nie we wszystkich częściach świata jest tak popularnym dzikim warzywem jak Mlecz zwyczajny zwany też warzywnym (Sonchus oleraceus). Owo mleczko ma też swoje właściwości, które od dawna było wykorzystywane do leczenia epidermalnego brodawek i kurzajek. Jego obecność dawała też właściwości uspokajające i tonizujące.

Najwięcej informacji znaleźć można na temat zastosowania kulinarnego choć powoli odchodzi ono w zapomnienie ze względu na silne naciski rynku rolnego, dla którego Mlecz kolczasty jest uporczywym chwastem w uprawach – jedna roślina wytwarza zazwyczaj ok 100 kwiatów co przy wydajności średniej ponad 200 nasion dla jednego kwiatu daje obfitość 20 000-25 000 nasion zdolnych do germinacji. Pomimo tego w wielu krajach jest on rośliną gospodarską:

• używany jako roślina pastewna dla zwierząt gospodarskich
• używany przed kwitnieniem do kompostowania
• uznawany jako dobra roślina miododajna

Mlecz kolczasty to gatunek wszędobylski, który upodobał sobie zarówno siedliska ruderalne (te, które człowiek opuścił) jak i jak i synantropijne (te, które człowiek silnie przekształcił).

Gdy chcielibyście włączyć go do swojego menu to zapamiętajcie:

• Delikatne młode liście i wierzchołki łodyg są spożywane na surowo lub gotowane
• Można je dodawać do sałatek lub stosować jako szpinak – mają one łagodny, przyjemny smak
• Łodygi po obraniu są spożywane na surowo jak seler naciowy – czasem moczy się je(ok. pół godziny) by wypłukać gorzki mleczny sok przed gotowaniem
• Całe ziele używane sporadycznie w zupach najczęściej jako substytut szpinaku. Czasami do zup dodawany jest też jego korzeń
• Z azjatyckich odmian używa się ich wierzchołków i liści do ugotowania na parze. Spożywane są one także na surowo w sałatkach, używane do zup, omletów, smażone z cebulą i jajkami lub jako farsz do pierożków
• Czasami zmieszanego z innymi ziołami spotkać go można w niektórych regionalnych przepisach, takich jak marokański Beqoul, włoski Pistic czy hiszpański Pastisset de Brosses (tradycyjne placki warzywne ze wschodniej Hiszpanii przyrządzane z kilku gatunków Sonchus).

Sporo na temat kulinarnego zastosowania także tego Mlecyka możecie znaleźć w opracowaniu Łukasza Łuczaja i Moniki Kujawskiej „Dzikie rośliny jadalne używane przez Polonię w Misiones w Argentynie” z 2015 roku.

Zastosowanie w etnomedycynie:

1. korzenie, łodygi, liście, sok lub cała roślina są wykorzystywane do leczenia wielu różnych schorzeń, dolegliwości i chorób skóry.
2. papka ze świeżej rośliny stosowana jest jako okład na rany i czyraki.
3. białe mleczko (Lateks) znajduje zastosowanie w leczeniu brodawek i kurzajek.
4. Napary z suszonych liści stosuje się do obmywania ran, oparzeń; łagodzenia kaszlu i zapalenia oskrzeli, w infekcje żołądkowo-jelitowe, zaburzenia czynności serca, zaburzenia nerek (środek moczopędny wg rosyjskich źródeł skuteczny przy Podagrze) i wątroby (lekkie właściwości żółciopędne) oraz w zaburzeniach erekcji.
5. Liście i korzeń są wykorzystywane w jako środek rozwalniający i przeciwgorączkowy. Korzenie posiadają też właściwości odrobaczające. Wysuszone i rozdrobnione łodygi zalecane są jako środek uspokajający i tonizujący ze względu na bardzo wysoką zawartość owego lateksu.
6. W zachodniej Turcji uważa się, że spożywanie go na surowo w sałatkach ma działanie oczyszczające i moczopędne a także jest zalecane przypisując mu działanie przeciwnowotworowe.
7. We włoskiej medycynie ludowej zastosowania tego Mlecyka obejmują obniżanie wysokiego ciśnienia krwi, łagodzenie bólu gardła, leczenie ran, owrzodzeń, brodawek i czyraków oraz łagodzenia ukąszeń owadów.

Współczesne badania biochemiczne na uniwersytecie Sardar Vallabhbhai Patel w Meerut (Indie) nad wyciągami wodnymi i alkoholowymi surowca wskazują na jego silne właściwości przeciwdrobnoustrojowe najsilniej względem bakterii Staphylococcus aureus, a także względem Escherichia coli, Bacillus cerus i Klebsiella pneumoniae oraz grzybami Candida albicans i Aspergillus flavus. Wyizolowane z surowca laktony seskwiterpenowe (szczególnie eudesmanolidy) wykazują silne działanie względem pierwotniaka Plasmodium falciparum (Zarodziec sierpowaty) będącego jednym z czterech głównych patogenów wywołującym malarię. Badania nad wodnymi i alkoholowymi wyciągami zarówno z części naziemnej jak i podziemnej wykazały większą skuteczność wyciągów wodnoalkoholowych o wysokim procentażu (70%) a stosunek surowca do solventu wynosi 1:1,5 (konieczność użycia Aparatu Shoxlet’a).

Tradycyjne receptury etnomedycyny zalecały proporcję dla nalewek 1:5 przy użyciu klasycznego samogonu o mocy 65-70% i dwutygodniowej maceracji. Dawkowanie jak to w starych receptach bywało to jedna łyżka nalewki dwa razy dziennie.

Niestety nie natrafiłem na współczesne polskie opracowania ani zielarskie ani fitofarmakologiczne ani tego gatunku Mlecza, ani Mlecza warzywnego ani Mlecza polnego. Skąpe informacje można znaleźć w publikacjach chińskich, egipskich i tureckich badaczy ze szczególnym uwzględnieniem właściwości przeciwbakteryjnych wszystkich gatunków rodzaju Sonchus spp. względem takich patogenów jak Bacillus subtilis, Escherichia coli, Neisseria gonorrhoeae, Salmonella enterica, Staphylococcus aureus i Vibrio parahaemolyticus za co być może odowiada monoterpenoidowy lakton Loliolid23.

źródła badań:

1. Florence O. Jimoh, Adeolu A. Adedapo. Anthony J. Afolayan – Comparison of the antioxidant and antibacterial activities of Sonchus asper and Sonchus oleraceus, University of Fort Hare in South Africa 2011
2. Haemendra Upadhyay, Amit Kumar, M. K. Gupta, Arvind Sharma, Anu Rahal – Validation of medicinal values of traditionally used Sonchus asper for the treatment, University and Gau Anu, Mathura in India 2013.