Tamus communis w rosyjskojęzycznej botanice, Dioscorea communis w europejskiej.
Często spotykany w literaturze jako Stepworm, Black Bryony, Lady’s-Seal oraz Black Bindweed.

Nazwa „Адамов корень” ma swoje pochodzenie w starej legendzie

…biblijny Adam w Raju potknął się i zranił nogę. Ewa, która była w pobliżu, nie wiedziała, jak mu pomóc. Wówczas na ścieżce zobaczyła długi korzeń w kształcie kręgosłupa. Przyłożyła rozgniecioną roślinę do rany Adamowi i nim się obejrzała rana się szybko zagoiła. Ewa wkrótce spostrzegła, że z resztek owego korzenia wkrótce z wyrosła długa winorośl…

Roślina ma wiele pospolitych nazw. Na przykład na Ukrainie zioło to nazywane jest „нетрогай-зелье” prawdopodobnie ze względu na toksyczne owoce. Często też u naszych wschodnich sąsiadów spotyka się nazwy „перепут-корень” lub „недоступ-корень” odnoszące się do faktu, że surowiec jest niezwykle trudny do wykopania, gdyż jest posplatają z korzeniami innych roślin.

Dioscorea communis  to gatunek wieloletniej zielnej rośliny rośliny dorastającej nawet do wysokości czterech metrów, z łodygami, które „sznurują” (tak potocznie nazywa się zjawisko oplatania roślin podporowych przez pnącza) zgodnie z ruchem wskazówek zegara o czym niewiele osób wie i na co mało kto zwraca uwagę.

Liście w kształcie serca o długości do 10 cm i szerokości 8 cm spiralnie wyrastają na łodydze na długich (do 5 cm) ogonkach z łukowatą żyłką.

Roślina jest dwupienna czyli osobno istnieją „chłopcy” (z męskimi kwiatami) i osobno „dziewczynki” (z kwiatami żeńskimi) i tylko na nich znajdziecie zawiązane dojrzewające na czerwono owoce.

Kwiaty są niepozorne, zielonkawo-żółte o średnicy 3÷6 mm, z sześcioma płatkami – męskie zebrane w smukłych 5÷10 cm kłosach, żeńskie natomiast w mniejszych skupiskach. Okres kwitnienia trwa od maja do czerwca, po czym pojawiają się owoce, początkowo jasno-zielone a w trakcie dojrzewania stają się koralowo-czerwone i osiągają średnicę do jednego centymetra.

kwiaty męskie

kwiaty żeńskie

owoce

To co nas interesuje a co zowie się Адамов корень to dość duża, często wielokrotna bulwa, często podwójna lub trójdzielna, w kolorze ciemnobrązowym jednak o bielutkim miąższu. Waga „dorosłego” korzenia w starych roślinach osiąga nawet 10÷15 kg, jednak tylko bardzo stara roślina może osiągnąć ten rozmiar korzenia. Podobnie jak reszta rośliny, bulwa ze względu na obfitość saponin wykazuje właściwości drażniące i toksyczne.

bulwy

Pochrzyn Zwyczajny, bo tak powinniśmy nazywać tą roślinę jest gatunkiem rodzimym i rozpowszechnionym w całej południowej i środkowej Europie, w północno-zachodniej Afryce, w zachodniej Azji aż po Iran i Krym, na Wyspach Brytyjskich aż po Wyspy Kanaryjskie.

Dioscorea communis to gatunek jest typowo leśny, występujący od poziomu morza aż do gór, zazwyczaj w gęstych lasach choć można go również znaleźć na zaroślach i żywopłotach.

Jako ciekawostkę dodam, że ugotowaniu młode pędy są powszechnie spożywane w południowej Francji, w Hiszpanii, w Portugalii, we Włoszech i na Chorwacji. Może ktoś z Was odnajdzie tradycyjne receptury jak sporządzać takie dania.

Wszystkie składniki Czarnej Bryonii (Black Bryony) w tym bulwy, są toksyczne ze względu na wysoką zawartość saponin. Dawniej wykorzystywano go właśnie z tego względu wyłącznie zewnętrznie jako okłady i maści na siniaki oraz stany zapalne jednakże stosowanie musiało być ostrożne z racji częstych indywidualnych reakcji kontaktowych powodujących powstawanie bolesnych pęcherzy.

Rosyjscy naukowcy jednak wzięli pochrzyn pod lupę i wyodrębnili w nim prócz saponin, szczawiany wapnia, histaminę. Najciekawsze są właśnie owe bulwy, które mają wielowiekową historię zastosowania – znaleziono w nich: garbniki, karotenoidy, polisacharydy, kwasy szczawiowy i mrówkowy, skrobię, mocznik, kumaryny, kwas brinolowy, alkaloidy, związki azotu, olej tłuszczowy, żywice, fitosterole i ich glikozydy, olejki eteryczne, tetracykliczne saponiny triterpenowe i pochodne briogeniny (głównie Brionina i Brionidyna) także fenantreny:
 7-hydroksy-2,3,4,8-tetrametoksyfenantren,
2,3,4-trimetoksy-7,8-metylenodioksyfenantren,
3-hydroksy-2,4-dimetoksy-7,8-metylenodioksyfenantren,
2-hydroksy-3,5,7-trimetoksyfenantren
i 2-hydroksy-3,5,7-trimetoksy-9,10-dihydrofenantren.

tyle z chemii tego co w ziółku dotychczas odnaleziono

W medycynie ludowej naszych wschodnich sąsiadów Адамов корень ma unikalne i dość silne właściwości lecznicze:

• oczyszczające krew
• regenerujące
• i przeciwzapalne

Jako surowiec leczniczy stosuje się właśnie owe bulwy. Współczesna rosyjska i wcześniej radziecka farmakologia oferowała preparaty na bazie tego surowca:

• fitopreparat „Акофит” w kaukaskiej oficjalnej medycynie jest stosowany w leczeniu zapalenia nerwów, zapaleniach korzonków, lumbago, ischias, reumatyzmu właśnie ze względu na właściwości przeciwbólowe surowca.
• balsam „Адамов корень и горчица” jest stosowany zewnętrznie do wcierania i okładów. Główne wskazania do stosowania balsamu to: choroby dróg oddechowych (zapalenie płuc, zapalenie oskrzeli, astma), zakrzepowe zapalenie żył, zapalenie ucha środkowego, hemoroidy, żylaki, wrzody żołądka, choroby nerek i dróg moczowych, choroby układu mięśniowo-szkieletowego (zapalenie nerwów, zapalenie stawów, artroza), dolegliwości dermatologiczne (wyprysk, zapalenie skóry), małe skaleczenia i rany na powierzchni skóry.
• balsam-żel „Адамов корень” to zasadniczo preparat wieloskładnikowy zawierający także ekstrakty z szałwii, siedmiopałecznika, dzikiej róży, czerwonej papryki i łopianu ma wyraźne działanie wzmacniające i ujędrniające. Ten lek (tak – jest oficjalnie zarejestrowanym lekiem ziołowym) ma unikalny skład, dzięki czemu wpływając na poprawę krążenia krwi (szczególnie w naczyniach włosowatych) umożliwia prawidłowe nasycanie tkanek niezbędnymi pierwiastkami śladowymi, wzmacnia osłabione komórki mięśniowe, pomaga znormalizować metabolizm potasu, aktywuje procesy regeneracji tkanek, funkcje receptorów skórnych i ma bardzo wyraźne lokalne działanie rozgrzewające.

Przeciwwskazania i skutki uboczne niestety też są

Użycie surowca i preparatów niesie za sobą niebezpieczeństwo szczególnie podczas stosowania dużych dawek leków opartych na ziole. Przedawkowanie może powodować objawy infekcji (gorączka, atonia, utrata masy ciała).

Nie zaleca się stosowania pochrzynu u dzieci poniżej 5 lat oraz u pacjentów z indywidualną nietolerancją składników surowca. Przy nadużywaniu wewnętrznym preparatów opartych na surowcu możliwe są zaburzenia przewodu pokarmowego (biegunka, wymioty) i dlatego stosowanie nie może odbywać się po łebkach i „na oko”.

Niektóre źródła podają informacje na temat przygotowania nasion i młodych łodyg wraz z liśćmi, ale większość receptur skupia się na bulwach rośliny. Zbioru dokonuje się od początku jesieni do pierwszych przymrozków. Korzenie, po oczyszczeniu z ziemi są krojone na małe kawałki (6-7 cm), po czym są suszone w cieniu, w dobrze wentylowanym, suchym pomieszczeniu z dala od bezpośredniego działania promieni słonecznych – jeśli przepływ powietrze zostanie utrudniony lub wilgotność w suszarni wzrośnie, korzenie mogą się spleśnieć. Gotowy wysuszony surowiec ma wygląd małych twardych kawałków w kolorze kości słoniowej o gorzkim smaku.

Leczenie surowcem znane jest od czasów starożytnych. Wszystkie części rośliny uznawano wówczas jako lecznicze

• korzeń był używany wewnętrznie, w postaci odwarów i nalewek
• liście i młode pędy tylko do użytku zewnętrznego

Zioło cechowało się silnymi właściwościami przeczyszczającymi, skutecznością w leczeniu ropni, reumatyzmu, zapalenia stawów, obrzęków, także i drgawek oraz zawrotów głowy. Do dziś kaukascy zielarze smarują miejsce urazu nalewką, która działa jako środek znieczulający i gojący rany.

Do dziś pochrzyn jest tradycyjnie stosowany zewnętrznie w postaci maści, kompresów i nacierań i wewnętrznie w postaci nalewek i odwarów. Nalewki lub odwary stosowane są wewnętrznie na przeziębienia (zapalenie oskrzeli, zapalenie ucha środkowego, zapalenie opłucnej), problemy z żylakami, opuchlizną, hemoroidami, w chorobie wrzodowej żołądka, w procesach zapalnych pęcherza moczowego i nerek. Jednakże doświadczenie pokoleń kładzie nacisk na zastosowanie tej drogi podawania głównie u pacjentów z zapaleniem i zwyrodnieniem stawów.

Pewnym sekretnym i wciąż nie wyjaśnionym naukowo zastosowaniem wewnętrznym nalewki z Pochrzynu jest stosowanie go u mężczyzn chcących pozbyć się impotencji. Właśnie z tego powodu czasem zioło zwane jest także „Корень переступня”.

Produkty wytwarzane z surowca stosowane zewnętrznie są skuteczne szczególnie w problemach dermatologicznych (brodawki, czyraki, egzema).

Niestety w tym miejscu Was zmartwię – podobnie jak u Pietrasznika to zioło też nie może być stosowane przez laików. Podstawową zasadą każdego zielicha jest by takowe receptury przygotowywały wyłącznie doświadczone i odpowiedzialne ręce.

Nalewka do użytku wewnętrznego

Do przygotowania i przechowywania nalewek należy wybrać nieprzezroczysty szklany pojemnik – surowiec traci swoje korzystne właściwości pod wpływem światła.

• 100 g korzenia
• ½ litra wódki 40%

Nalewkę maceruje się przez dwa tygodnie w ciemnym szkle regularnie wstrząsając, po tym trzeba ją odfiltrować.

Dawkuje się 25 kropli nalewki, zaleca się rozcieńczyć niewielką ilością wody, wziąć pół godziny po jedzeniu, nie więcej niż 3 razy dziennie. Terapia trwa 30 dni po czym wymagana jest obowiązkowa dwutygodniowa przerwa po czym można powtórzyć terapię ale wyłącznie ze wskazaniem doświadczonego fitoterapeuty.

Nalewka do użytku zewnętrznego

• 200 g korzenia
• ½ litra alkoholu 70%

Przygotowanie jest identyczne jak dla poprzedniej nalewki. Warto otrzymaną nalewkę połączyć z nalewkami z pędów jodłowych, sosnowych lub świerkowych lub z nalewką z nasion gorczycy – wzmacnia się efekt rozgrzewający cenny w niwelowaniu nerwobóli jak i dolegliwości reumatycznych. Połączenie z nalewką lub z intraktem z nasion kasztanowca znajduje zastosowanie w leczeniu żylaków.

Odwar

• 2 łyżki rozdrobnionego korzenia
• szklanka wrzątku

Zalej surowiec wrzątkiem i pyrkaj na małym ogniu przez 5 minut. Pozostaw w cieple przez pół godziny, po czym odcedzić. Lekko wystudzonym odwarem nasącza się bawełnianą gazę i okłada bolące miejsca przez kilka godzin. Okłady można wykonywać dwa razy dziennie. Są bezpieczniejsze gdyż nie podrażniają tak silnie skóry.

Literatura
1. Дикорастущие лекарственные растения CCCP – 1987
2. Энциклопедический справочник. Лечение растениями – wydawnictwo „ANS”, 2005